Teodor Talowski, jeden z najsławniejszych architektów przełomu XIX i XX wieku pochodził z Zasowa

Dębiczanom jest praktycznie nieznany chociaż większość z nich doskonale kojarzy jego dzieła. Jest autorem ponad 100 projektów gmachów użyteczności publicznej, kamienic, kościołóworaz kaplic. Do dziś podziwiamy przepiękne gmachy m.in. I Liceum Ogólnokształcącego w Dębicy oraz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Pilźnie czy wiaduktu nad ulicą Lubicz w Krakowie. Znakomity architekt Teodor Talowski uznawany za jednego z najważniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku. urodził się w Zasowie w gminie Żyraków. Według jego projektu powstał też kościół w Nagoszynie.

Na świat przyszedł 23 marca 1857 roku w Zassowie, w dzisiejszym powiecie dębickim. W metryce chrztu znajdującej się w kościele w Zasowie widnieje natomiast jako jego data urodzin 26 marca 1857 roku. Ochrzczony został w zasowskim kościele 31 maja 1857 roku imieniem Teodor Marian Talowski. Jego rodzicami byli Jan Talowski, syn Andrzeja Talowskiego i Katarzyny Kapczyńskiej oraz Waleria (córka Antoniego Bogackiego i Małgorzaty z domu Banach) która pochodziła z Krzeszowic.

Gdy urodził się Teodor jego ojciec Jan był cesarsko-królewskim aktuariuszem, urzędnikiem sądowym w Zassowie. Jego praca wiązała się z koniecznością częstych zmian miejsca zamieszkania. Po kilku latach od narodzin Teodora rodzina wyprowadziła się z Zassowa i osiadła w Krakowie.

W Krakowie Teodor rozpoczął naukę w gimnazjum, a po jego ukończeniu przeprowadził się do Wiednia. Tam przez dwa lata studiował architekturę, po czym przeniósł się do Lwowa, gdzie w końcu otrzymał dyplom architekta u Juliana Zachariewicza. W wieku 33 lat powrócił do Krakowa gdzie został asystentem na Wydziale Budownictwa w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej, a po czterech latach uzyskał tytuł profesora.

Przez cały czas od przeprowadzki do Wiednia rozwijała się jego architektoniczna kariera. Projektował wiele różnych budynków takich jak kamienice, dwory, kościoły czy szpitale, z których większość do dziś można podziwiać w różnych miastach i wsiach, głównie na terenie dawnej Galicji. Miastami, w których znajduje się znaczna część budynków według jego projektu są Kraków i Lwów, gdzie zamieszkiwał. Jego projekty można także zobaczyć m.in. w Nowym Sączu, Nagoszynie, Dębicy, Pilźnie, Nowym Targu, Suchej Beskidzkiej, Żyrardowie, Jarosławiu, Okocimu, Lubzinie czy Kamieniu.

Już na początku swojej kariery w 1884 roku, Teodor Talowski otrzymał medal za swoje dzieła na wystawie w Turynie. Cechą charakterystyczną jego architektury były niecodzienne i nietuzinkowe projekty. W swoich pracach łączył wątki historyczne, secesyjne i modernistyczne. Układy wnętrz jego budowli były nieregularne i skomplikowane, a fasady asymetryczne. Pierwszą jego pracą był projekt kościoła w Dobrzechowie, których w sumie zaprojektował ponad siedemdziesiąt. Oprócz tego w jego dorobku znajduje się kilkadziesiąt kamienic, wille, dwory, pałace i wiele innych. Większość tych wszystkich budynków powstało na terenie Galicji.

Najbardziej znanymi dziełami Talowskiego są m. in. kamienice „Festina lente” czy „Pod śpiewającą żabą” w Krakowie czy kościół św. Elżbiety we Lwowie. Mieszkańcom Krakowa znany jest zaprojektowany przez Talowskiego wiadukt kolejowy przy ul. Lubicz w sąsiedztwie Dworca Głównego PKP. Dwupoziomowe skrzyżowanie szlaków komunikacyjnych powstało w Krakowie w latach 1896-1898.

Innymi jego budynkami są również kościoły św. Elżbiety i św. Kazimierza w Nowym Sączu lub Willa pod Kozłem w Bochni. Liceum Ogólnokształcące im. króla Władysława Jagiełły w Dębicy również zostało zaprojektowane właśnie przez niego.

Według projektu Talowskiego w latach 1922-25 zbudowany został także kościół w Nagoszynie. Pracami budowlanymi kierował wówczas architekt Jan Krawczyk, natomiast przy budowie pracował Stanisław Kostrzewa. Konsekracji kościoła w 1925 roku dokonał biskup tarnowski Leon Wałęga.

Oprócz architektury hobbystycznie zajmował się również malarstwem. Głównym tematem jego dzieł była również architektura, w tym również jego własna. Na jego obrazach były przedstawiane również małe postacie ludzi.

Dzięki swoim zdolnościom Teodor zdobył wielką sławę jeszcze za swojego życia. Jego dzieła przedstawiane były na wystawach w Paryżu czy we wcześniej wspomnianym Turynie. Jak na działąjącego samodzielnie architekta zlecano mu wykonanie bardzo wielu projektów, z których ponad 100 doczekało się realizacji. Było to niejednokrotnie obiektem zazdrości ze strony innych architektów.

W 1906 jego działalność architektoniczną i malarską przerwała choroba, która doprowadziła go do śmierci 1 maja 1910 roku. Teodor spoczął w Krakowie na Cmentarzu Rakowickim w rodzinnym grobowcu, który sam zaprojektował, pozostawiając po sobie ponad sto różnych budynków w całej Galicji i okolicach.

W tym roku minęła 110 rocznica śmierci Teodora Talowskiego. Zmarł we Lwowie 1 maja 1910 roku w wieku zaledwie 53 lat.

Przeczytaj także: Dwór w Zasowie. Dzisiaj piękna ruina

Budynki zrealizowane wg projektów Teodora Talowskiego (za wikipedia.pl)

Kościoły:
Białoskórka, 1905
Bóbrka
Kaczyka (ob. Cacica – Rumunia), 1904
Chorzelów, 1908
Dobrzechów, 1887–94
Kamień
Kamionka Strumiłłowa, 1901 (kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny)
Krościenko Wyżne, 1908
Laszki, 1905
Libiąż
Lubzina, 1903
Lwów – kościół św. Elżbiety, 1904–11
Nagoszyn
Kościół św. Kazimierza w Nowym Sączu, projektu Teodora Talowskiego, 1912
Sucha Beskidzka, kościół parafialny
Nowy Sącz – kościół św. Elżbiety
Nowy Sącz – kościół św. Kazimierza
Nowy Targ – Projekt CK Gimnazjum (obecnie Budynek LO im. S. Goszczyńskiego), 1902
Osobnica
Otynia, 1902–1905 (województwo stanisławowskie)
Podhajczyki Justynowe, 1905–1910/11 (województwo tarnopolskie)
Podwołoczyska, 1907–1909 (województwo tarnopolskie); wysadzony w powietrze przez komunistyczne władze w 1965
Przyszowa
Radziwiłłów
Skałat, 1901 (kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny)
Stojanów, 1901
Sucha Beskidzka, 1895–1907
Tarnopol[19] (kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy)
Tłuste (przebudowa), 1902
Wadowice Górne, 1904
Wyżniany (poszerzenie)
Żyrardów (projekt niezrealizowany),

Kamienice:

Ulica Retoryka w Krakowie, od lewej: Pod Osłem nr 9 (Talowski, 1891), Festina lente nr 7 (Talowski, 1887), nr 5, nr 3 (Talowski, 1891), Pod śpiewającą żabą nr 1 (Talowski, 1889–90)
Ul. Retoryka 15
Ul. Retoryka 3
Kaplica Loewenfeldów w Chrzanowie
Domy, kamienice w Krakowie:
Pod Śpiewającą Żabą S. i H. Rychterów, ul. Retoryka 1, 1889–90
dom przy ul. Retoryka 3, 1891
Festina lente, ul. Retoryka 7, 1887
Pod Osłem (Faber est suae quisque fortunae), ul. Retoryka 9, 1891
Długo myśl – prędko czyń K. Stadmüllera, ul. Retoryka 15, 1888[19]
Pod Pająkiem, róg ul. Karmelickiej i Batorego, 1889
dom przy ul. Długiej 54, 1891
kamienica Goetzów-Okocimskich ul. św. Jana 3, 1896–97
dom własny przy ul. Batorego 26, 1885
dom przy ul. Smoleńsk 18, 1887
dom J. Rottera przy ul. Smoleńsk 20, 1888–89
dom Z. Bednarskiej przy ul. Pędzichów 19, 1897
dom Seweryny Górskiej, ul. Garbarska 7a (nie istnieje), 1886–87

Wille, dwory, pałace:

willa dr. M. Dembowskiego (Koci Zamek), Bochnia ul. Konstytucji 3 Maja, 1900
Dwór Dobieckich, Cianowice, 1890
pałac w Dobrzechowie, 1890
dwór Skrzeczyńskich w Lubzinie, 1899
dwór Żeleńskich w Grodkowicach, 1905
projekt przebudowy pałacu w Horyńcu,
pałac Czetwertyńskich, Kijów,
willa J. Wangego, ul. św. Zofii 30, Lwów, 1899
dwór w Łaszczowie (przebudowa),
dwór w Michałowicach, 1892-1897
dwór Piotra Colonna-Czosnowskiego, Obory (Wołyń), 1903
przebudowa zamku H. Korwin-Milewskiego na wyspie Santa Catharina koło Rovinj (Rovigno),
projekt przebudowy pałacu w Siedliskach,
projekt pałacu w Wysuczce, 1905
pałac Popielów w Ściborzycach

Kaplice:

Nowy Sącz, 1895–8
kaplica grobowa, Kobylanka, 1898
kaplica cmentarna Loewenfeldów, Chrzanów, 1898–1900
projekt kaplicy dla Jana Zwiernickiego, Zwiernik, 1905
Grzęda

Szpitale:

Okocim, 1900
Sucha, ok. 1900
Szpital Zakonu Bonifratrów w Krakowie, 1906

Grobowce:

Reyów, Przecław, 1902
Skrzyńskich, Zagórzany,
Talowskich, Kraków-Rakowice
Wiadukt kolejowy nad ulicą Lubicz w Krakowie
Dawny dwór Dobieckich
Cianowice

Inne:

gmach „Sokoła” w Jarosławiu,
gmach „Sokoła” w Krakowie (przebudowa), 1894
gmach „Sokoła” w Pilźnie, 1907
szkoła w Okocimiu, 1900[
projekt ossuarium pod Slavkovem,?
przebudowa ratusza w Jarosławiu,?
mauzoleum Potockich w podziemiach kościoła w Łańcucie,?
wiadukt kolejowy nad ulicą Lubicz w Krakowie, 1897–98
epitafium Wincentego Jabłońskiego w kościele Zwiastowania NMP w Krakowie
kazalnica w Suchej Beskidzkiej,
sokolnie: przy ul. Piłsudskiego w Krakowie i w Wadowicach,?
pawilon na wystawę we Lwowie,
elektrownia w Krakowie przy ul. Łobzowskiej,
szkoła w Dębicy – obecnie I LO im. króla Władysława Jagiełły, 1900

Piotr Czuchra